بازی های محلی و سنتی در استان هرمزگان - تور روسیه ارزان

میراث آریا: بازی های سنتی اکثراً به صورت دسته جمعی و گروهی انجام می شود و کمتر جنبه انفرادی دارند. زمانی جنبه قهرمانی دارند و گاهی نیز صرفاً جنبه سرگرمیی و سرگرمی و یا در مرنام مختلف جایگاهی به خود اختصاص می دهند.

در بازی های سنتی همیشه بازی های دقیق و ظریف، دخترانه و بازی های قهرمانی بیشتر مخصوص پسران است. گرچه امروزه اسباب بازی ها و سرگرمی های مدرن جایگزین بازی های سنتی شده است. سنگ های بازی جای خود را به سرگرمی های شبح بازی و شطرنج و… داده و عروسک های کوکی بازاری جایگزین عروسک های چوبی ابتکاری دختربچه ها شده است.

در استان هرمزگان بازی هایی سنتی و محلی از تنوع خاصی برخوردار است که در اینجا به معرفی بعضی از آن ها می پردازیم.

بازی دار توپ (دار توپا) (Dar top)

این بازی از دو گروه پنج نفری یا بیشتر تشکیل می شود. زمان بازی معمولاً روزهای بارانی است. بین دو گروه قرعه کشی انجام می شود. هدفی دورتر از نقطه شروع بازی در نظر می گیرند، هدف را سر کلاه (sargala) می گویند. تیمی که پیروز می شود بازی را شروع کند (به اصطلاح بازی گردان یا زننده توپ) به زمین بالا می رود داریده darida در محل شروع بازی توپ را به هوا پرتاب می کند. نفرات به نوبت با چوبی که در دست دارند به توپ ضربه می زنند. با زدن ضربه شخص به طرف سر کلاه حرکت می کند. نفرات گروه مقابل که در زمین پراکنده شده اند سعی می کنند توپ را گرفته و امتیاز بگیرند. باید توپ های هوایی را به وسیله یکدست بگیرند و توپ های زمینی را کنترل کنند.

بازی ادامه دارد تا آخرین نفر، سرگروه یا بمبل آخرین نفری است که به توپ ضربه میزند. با زدن ضربه اول تمام اعضا گروهش به طرف سر کلاه می فرایند، با زدن دومین ضربه به نقطه شروع بازی برمی گردند. اگر در این دو نوبت گروه رقیب بتواند با توپ آن ها را بزند، جای گروه ها در بازی عوض شده وگرنه گروه مجددا شروع کننده بازی خواهد بود.

همچنین اگر نفرات گروه مقابل بتواند قبل از رسیدن توپ به زمین آن را در هوا با یکدست بگیرند جای گروه ها عوض خواهد شد و بازی به همین ترتیب ادامه پیدا می کند.

به کسی که با چوب به توپ ضربه میزند دارز darza می گویند. این نوع بازی بیشتر اطراف بندرلنگه و در شهرستان های میناب، جاسک و بشاگرد رواج داشته است.

رمّاز یا رمّازا

این بازی بین دو یا دودسته چندنفری انجام می شود بدین ترتیب که:

ابتدا بازیکنان در زمینی صاف و هموار به عرض حداقل 10 و طول 20 متر روبه رو هم قرار می گیرند، آنگاه پای چپ خود را به عقب سر خم کرده و انگشت شست آن را با دست راست می گیرند و روی یک پا می ایستند و با دست دیگر خود با رقیب به مبارزه می پردازند.

هدف از این مبارزه آن است که رقیب را خسته سازند تا تعادل او برهم بخورد و ناگزیر پای خود را آزاد سازد و روی هر دو پا قرار بگیرد هر کس دورتر خسته شد و تعادل خود را از دست داد بازی را باخته است. بازی رماز که یک بازی نیمه قهرمانی است سالهاست که فراموش شده است.

بازی رمازا را به شکل دیگری نیز انجام می دهند. بدین صورت که در این بازی هدف را انتخاب کرده که به آن سر کلاه sargala میگویند این هدف ممکن است درخت یا چیز دیگری باشد پس از قرعه کشی گروه بازنده اطراف سر کلاه ایستاده محافظت از آن را بر عهده می گیرند. هریک از نفرات گروه برنده به نوبت به صورت لی لی سعی می کنند خود را به هدف برسانند گروه محافظ نیز به صورت لی لی به آن ها تنه زده و مانع رسیدنشان به هدف می شوند به همین ترتیب بازی ادامه می یابد تا آخرین نفر. اگر تمامی نفرات سوختند جای گروه ها عوض می شود.

بازی کلماچ kalamach (استخوان)

تعداد نفراتی که در این بازی شرکت دارند 10 الی 15 نفر نوجوان حدود 12ساله هستند. مکان بازی معمولاً در شن های ساحل دریا و یا در زمین های نرم است و زمان بازی در شب های مهتابی است.

یکی از بازیکنانی که جلوتر از سایرین صف ایستاده طبق قرعه کشی کلیماچ (استخوان) را به فاصله چندم تری در شن های ساحل دریا پرتاب می کند بازیکنان دیگر گوش می دهند که متوجه شوند که کلیماچ در کدام نقطه فرود می آید، سپس تمام بازیکنان در پی پیدا کردن کلیماچ می فرایند. کسی که کلماچ را پیدا کند به دیگران اعلام نمی کند کلماچ را پیداکرده و باید سریع به نقطه شروع بازی برشود.

زمانی که نصف مسافت طی کرد شروع به دویدن و دادوهوار کشیدن می کند. در این میان چنانچه سایر بازیکنان او را بگیرند به کتک زدنش می پردازند و سعی می کنند کلیماچ را از دست او بگیرند. ولی اگر فرد یابنده به نقطه شروع بازی رسید و از خط بگذرد برنده است. و دفعه دوم او شروع کننده بازی است. همچنین برای گول زدن بازیکنان می تواند کلیماچ را در جیب خود پنهان کرده و به جای آن سنگی را به طرف ساحل پرتاب کند.

بازی هوتا

این بازی مخصوص بچه های خردسال 6 تا 10ساله است. تعداد بازیکنان دو نفر یا بیشتر است. بازیکنان به دو گروه تقسیم می شوند. نفرهای یک گروه با دست چشم های خود را می بندند یا پشت به گروه دیگر می ایستند، در این موقع نفرات گروه دیگر خود را در گوشه ای پنهان می کنند. به محض اینکه همگی کاملاً پنهان شدند، یکی از آنان با صدای بلند می گوید: هوت و این بدان معناست که بیایید و ما را پیدا کنید.

نفرات گروه مخالف به جستجو می پردازند و چون گروه دیگر را پیدا کردند باید آن ها را دستگیر کنند و دست خود را بر سر آنان برسانند و بگویند: کچل اگر پیروز به انجام این کار شدند برنده اند اما اگر نفرهای گروه مخالف توانستند خود را به مقصدی که قبلاً معین شده برسانند، ابتکار عمل بازهم در دست آن هاست و بازی را ادامه می دهند.

چون این بازی مخصوص بچه ها است معمولاً آن را در حیاط منزل و یا اتاق برگزار می کنند.

کلمات هوتا از هوختن به معنای برکشیدن و بیرون کشیدن و آمدن و پیدا شدن گرفته شده است. این بازی به نام کوکی koki نیز معروف است.

بازی با فلاخن

بازی با فلاخن یکی از سرگرمی های رایج است. فلاخن متشکل از یک قطعه چوب دوشاخ که آن ها به مقدار دلخواه از شاخه درخت جدا کرده (معمولاً از چوب درخت گز که محکم است استفاده می کنند). آن را با چاقو می تراشند تا هموارتر شود. سپس یک تکه چرم نسبت ضخیم را به مقدار ای که بتوان در آن سنگ قرار داد و اطراف سنگ را بپوشاند می برند و در دوسر آن سوراخ ایجاد می کنند (به تکه چرم کوخه میگویند) سپس از تیوپ لاستیک های از رده خارج شده چندتکه به صورت نوار در عرض یک سانتی متر می برند. آن را دورتادور چوب دوشاخ محکم می پیچند. سپس به دو سر چوب یک تکه از لاستیک می بندند و دو سر هرکدام از آن ها را از سوراخ های کوخه عبور می دهند و محکم می بندند. از این وسیله برای شکار پرندگان کوچک مانند گنجشک و یا انداختن خرما از درخت استفاده می کنند. به این صورت که سنگی را در داخل کوخه گذاشته، دوشاخه را محکم با دست می گیرند، کوخه را می کشند و به طرف هدف نشانه می فرایند. سپس کوخه را رها کرده، سنگ به سوی هدف می رود. درگذشته به جای لاستیک از روده حیوانات استفاده می کردند.

بازی مجولا (majula)

در این بازی 2 تا 6 نفر بازیکن می توانند شرکت کنند. برای انجام بازی، ابتدا بر روی زمین دایره ای به قطر 30 تا 40 سانتی متر می کشند، این دایره را کیشک میگویند. تمامی بازیکنان به تعداد مساوی مجول (شتالنگ گوسفند) را در کیشک می گذارند. پس از فاصله 5 متری کیشک، هر یک از بازیکنان به نوبت با مجول بزرگ تری به سمت مجول های کاشته شده می زنند. محل پرتاب مجول را پله (pela) می گویند.

با پرتاب مجول ها، هر مجولی که از دایره خارج شد، متعلق به همان فرد بوده و بازی را به همان صورت ادامه می دهند. اما اگر مجول پرتاب شده به مجول های کاشته شده برخورد نکرد، نوبت به بازیکن دیگر رسیده و بازی به همین ترتیب ادامه پیدا می کند.

بازی کپگا (kapaga)

کپگا یک بازی دخترانه است. برای انجام بازی ابتدا مستطیلی روی زمین کشیده و آن را به پنج قسمت تقسیم می کنند و هر یک قسمت را خانه میگویند و در یک طرف آن دایره ای بزرگ را به عنوان دریا می کشند. شرکت کنندگان باید به صورت لی لی تخته سنگ کوچکی را از خانه ها گذرانده و از دریا عبور دهند چنان چه پیروز شوند یک خانه را برده و بازی را ادامه می دهند در غیر این صورت نوبت بعدی می شود.

بازی پا جفتکا (pa joftaka)

این بازی مختص پسران است، برای شروع بازی ابتدا، با گچ خطوطی به فاصله 5/1 متری از هم می کشند و هر نفر می بایست به حالت جفت پا از روی خطوط بپرد و پای خود را بر روی آن ها قرار دهد. کسی برنده بازی است که پیروز به پرش بیشتر و عبور از خطوط شود.

بازی سیدوک و بیدوک (saydok va baydok)

این بازی در شب اجرا می شود. برای شروع بازی چند چاله کوچک را در زمین حفر کرده پس ازآن قرعه کشی می کنند نفری که در قرعه کشی بازنده شده می ایستد و نفر برنده بر پشتش سوار می شود نفر ایستاده از فاصله 4 تا 5 متری باید توپ را در داخل چاله ها بیندازد. تا توپ داخل چاله ها نیفتد فرد برنده بر پشتش سوار می ماند و در صورت افتادن توپ جای نفرات عوض می شود.

بازی کمراشکخ (kamar-eskax)

تعداد بازیکنان در این بازی دو گروه چندنفری است یکی از گروه ها برای مخفی شدن در اطراف محله پراکنده می شوند و گروه مقابل (یابنده) برای پیدا کردن آن ها در منطقه تجسس می کند. اگر گروه مقابل بتواند یکی از نفرات گروه مخفی شده را دستگیر کند دور کمرش را با دودست می گیرد و با گفتن کلمه کمر اشکخ یعنی کمرت را شکسته به نفرات گروه مخفی شده می فهماند بازی را باخته اند.

- در نگارش گزارش فوق علاوه بر بررسی شخصی، از گزارش های مردم نگاری میناب، جاسک، بشاگرد، بندرلنگه و حاجی آباد و همچنین کتاب از بندر جرون تا بندرعباس تألیف احمد سایبانی بهره گرفته شده است.

* گزارش: سهراب بناوند