محصول دندان گیر و قابل عرضه ای ظهور و بروز پیدا نکرده است
به گزارش تور روسیه ارزان، محمدرضاشرفی خبوشان در گفت وگو با خبرنگاران ، به مناسبت 15 خرداد گفت: هر جامعه ای احتیاج دارد که علاقه مندی به تاریخ و ایجاد روح جست وجوگری در گذشته را در وجود افرادش زنده نگه دارد. فرهنگ مؤلفه های فراوانی دارد که ازجمله مهم ترین آن توجه به تاریخ و به عبارتی دانش تاریخی و اطلاع از هویت و گذشته خویش است. نمی توان انسان صاحب فرهنگ متعالی را بدون آگاهی او از تاریخ و گذشته اش متصور شد. هوشمندی افراد یک جامعه در دریافت صلاح آن جامعه و گام زدن در راه پیشرفت است و این هوشمندی میسر نخواهد شد جز با آگاهی آن جامعه از آن چیزی که به دست آورده یا از دست داده است. تاریخ توضیح به دست آوردن ها و از دست دادن هاست و راهی برای توجه دادن ما به دلایل و علت رخدادهاست. جامعه علاقه مند به تاریخ یعنی جامعه ای اهل منطق و تفکر، یعنی جامعه ای اهل پرسش و جست وجو، یعنی جامعه ای کنجکاو و علاقه مند به پیشرفت.
وی در ادامه اضافه کرد: چه چیزی مهم تر از اینکه بچه ها و نوجوانان خود را با روحیه ای پرسش گر و کنجکاو و حقیقت طلب و علاقه مند و خواهان پیشرفت بار بیاوریم؟ برای این کار ضروری است بر ضرورت علاقه مند کردن بچه ها و نوجوانان به مطالعه تاریخ تأکید و توجه داشته باشیم و راه های انجام این مهم را آنالیز کنیم و با صداقت و درستی، آن را پی بگیریم.
این نویسنده و پژوهشگر، با اشاره به اینکه ارائه خشک و رسمی تاریخ به کودک و نوجوان راه به جایی نمی برد، گفت: ما می خواهیم روح جست وجوگری و کنجکاوی او را تندوتیز کنیم. کودک و نوجوان را طبعا نمی گردد با متون تاریخی سرگرم کرد و کنجکاوی آن ها را برانگیخت. راهش تبدیل تاریخ به اشکال و شمایلی است که مخاطب را به خود بخواند و میل او را برانگیزد. هر چه می توانیم باید تاریخ را در قالب های گوناگون و جذاب شنیداری و دیداری و نوشتاری درآوریم و به مخاطب خود ارائه دهیم. مخاطبی که البته عظیمسال نیست. خصوصیات خاص خود را دارد و البته نسبت به عظیمسال سختگیرتر است و کاری به دلایل شما برای خواندن یک متن ندارد. این مخاطبی است که دلایل خودش را دارد.
وی اضافه کرد: اگر می خواهیم محصول نوشتاری جذابی برای او ارائه دهیم، باید دلایل او را در نظر بگیریم. او می خواهد آنچه را که برای خواندن برمی گزیند سرگرمش کند، هیجانش را برانگیزد و به او شادمانی و نشاط ببخشد. احساس مستقل بودن و عظیم شدن به نوجوان بدهد و آموخته کردن او رنگی از نصیحت و موعظه نداشته باشد. کودک و نوجوان اصلا برای آموختن سراغ کتاب نمی رود. این مائیم که چنین انتظاری داریم و این را هدفی درست و اساسی می دانیم و آموختن را به عنوان فایده ای برای مطالعه کتاب در نظر می گیریم.
به گفته این نویسنده و منتقد ادبی، کودک و نوجوان کتاب را هم چون کالایی می بیند که باید قابل مصرف باشد و البته این کالا باید با کالاهایی که کودک و نوجوان مصرف می نماید توانایی رقابت داشته باشد و واجد آن ویژگی هایی باشد که علاقه مندی او را برانگیزد. کتاب باید از رقابت با سایر رقبای خود پیشی بگیرد؛ رقبایی مثل بازی های رایانه ای، مثل جذّابیت های فضای مجازی مثل سریال های دنباله دار و غیره. چه خوب می شد اگر سایر رقبای کتاب نیز این ضرورت توجه دادن تاریخ را درنظر می داشتند. حالا که ندارند یا کمتر دارند یا نمی خواهند داشته باشند، این وظیفه بر دوش شکل نوشتاری و کتاب بیشتر سنگینی می نماید.
شرفی خبوشان بهترین راه برای ایجاد جاذبه و برانگیختن علاقه کودک و نوجوان را روایت تاریخ به شکلی جذاب، یعنی در قالب های داستانی مطرح کرد و گفت: قالب رمان یکی از این قالب های داستانی است که توانایی فوق العاده ای برای ایجاد این جذابیت دارد. کودک و نوجوان رمان را می پذیرد چون با یک رمان وارد جهانی می گردد که در آن درگیری هست. اشخاصی هستند که گرفتاری هایی دارند و برای نجات خود یا به دست آوردن آن چیزی که دلشان می خواهد، کوشش می نمایند. در این راه از خطراتی عبور می نمایند و با کسانی ستیز می نمایند و این شبیه یک بازی است؛ همچون گذر از راه های پیچیده و مهیج برای به دست آوردن الماس یا صندوقچه گنج. نویسنده باید از عهده تدارک این بازی به شکل رمان و در قالب کلمات بربیاید و گرنه کالای او از طرف کودک و نوجوان استقبال نخواهد شد و بی مشتری خواهد ماند.
خالق یحیی و یاکریم در ادامه شرح داد: برای رسیدن به آن تعالی اجتماعی و ایجاد آن روحیه ای که اشاره نمودم، بایستی سراغ فرازهای سرآمد تاریخ رفت. فرازهایی که خود واجد ویژگی های لازم برای جذب مخاطب نوجوان باشند. در این فرازها کسی یا کسانی باشند که خواهان چیزی بوده باشند و برای رسیدن به چیزی کوشش نموده باشند. موانعی بر سر راه آنها بوده باشد و آنها قهرمانانه جنگیده باشند و از این موانع عبور نموده باشند و با شادمانی به هدفشان رسیده باشند. تاریخ از این فرازها کم ندارد. اصلاً به این خاطر است که بسکمک از رمان های پیروز کودک و نوجوان جهان که مخاطبان پرشماری پیدا نموده اند، سعی نموده اند بر یک جدال تاریخی اتکا نمایند یا نمادها و نشانه های قهرمان های تاریخی و نیروهای خیر و شر آن را با تبدیل و تغییری هنرمندانه در اثرشان بازسازی نمایند.
وی با بیان اینکه فرازهای دراماتیک و پرقوتی که مایه های داستانی جذابی برای کودک و نوجوان داشته باشد در تاریخ ما کم نیست و اتّفاقا بسیار پرشمارتر از تاریخ ملل دیگر است، اضافه کرد: جست وجوی این فرازها در تاریخ معاصر ما بسیار اهمیت دارد، بخصوص فرازهایی که زمانه اکنون و زندگی کنونی مخاطب ما را تحت تأثیر قرارداده است.
شرفی خبوشان در ادامه اعلام کرد: یکی از این فرازهای مهم و ارزشمند حماسه قیام پانزده خرداد است که به درستی ارزش های یک حماسه را با خود دارد و اتفاقا از بار دراماتیکی بالایی نیز برخوردار است و واجد آن خصوصیاتی است که یک رمان کودک و نوجوان باید در خود داشته باشد. ما در این فراز مردی را داریم که خواسته ای دارد و با علم به خطرات پیش رو برای به دست آوردن این خواسته برپا می خیزد و حرکت می نماید و تغییری به وجود می آورد و در جهت این حرکت، با دشواری هایی روبه رو می گردد. در این جهت کسانی هستند که او را کمک می نمایند به حمایت او برمی خیزند و آن طرف نیز کسانی که قدرتمندترند در کار تدارک ایجاد موانع هستند. این ها خصوصیات عمده و مهم این روایت هستند که بدان وزن و ارزش داستانی می بخشند. پس ما با فرازی روبه رو هستیم که در ذات خود این ویژگی های والای دراماتیک را دارد و بی شک هنر نویسنده رمان می تواند از این محتوا محصولی قابل عرضه و کنجکاوی برانگیز خلق کند. بنابراین از هر طرف که به قضیه نگاه کنیم، ورود واقعه پانزده خرداد در ادبیات داستانی کودک و نوجوان موجه است و لازم. هم از آن سو که آگاهی تاریخی به همراه دارد و هم از این سو که ظرفیت های لازم را برای تبدیل به محصولی دراماتیک با خود حمل می نماید.
محصول دندان گیر و قابل عرضه ای ظهور و بروز پیدا ننموده است
برنده جایزه ادبی جلال در ادامه به آثار فراوری شده با موضوع 15 خرداد پرداخت و گفت: آنالیز اجمالی آثار فراوری شده پیرامون حماسه پانزده خرداد در قالب مورد بحثِ ما، نشان می دهد که تا چه حد نویسندگان به این ضرورت پی برده اند و بدان پرداخته اند. واقعیت امر این است که اگر نویسندگان از دیدگاهی که بدان اشاره نمودم سراغ این موضوع می رفتند، تا به حال آثار ارزنده رنگانگ و پرشماری فراوری می شد و ما می توانستیم از این فرصتی که تاریخ به ما داده است در عرصه فراوری یک محصول دراماتیک برای تعالی اجتماعی بهره ببریم. با این وصف چیز دندان گیر و قابل عرضه ای ظهور و بروز پیدا ننموده است.
به گفته این نویسنده و منتقد ادبی، وجود یک محصول ارزشمند در این حوزه یعنی به دست آمدن اثری که از آن استقبال فراوانی گردد. مخاطب برمبنای آن ملاک های مختص خلق و خوی سنی خود سراغش برود و احتیاجمند به توصیه و سفارش و اجبار نداشته باشد؛ صرفا تبلیغ درست و حرفه ای و کارآمد برای آن کافی باشد و بتواند با سایر محصولات مورد علاقه مخاطبان ما رقابت کند و قابلیت تبدیل به آثار نمایشی، انیمیشن و سینمایی داشته باشد. از این جهت اثر قابل توجهی دست ما را نگرفته است یا اگر نویسنده ای به خلق آن اقدام نموده است، رویکردی حرفه ای در عرصه تبلیغ و ارائه به مخاطب بر روی آن انجام نشده است.
وی با بیان اینکه نویسنده اگر منتظر باشد تا اهمیت دراماتیک یک فراز تاریخی را کسی به او گوشزد کند، راه به جایی نخواهد برد، گفت: خلق چنین اثری صرفا با سفارش یا برگزاری یک جایزه یا تشویق های معمولی اتفاق نخواهد افتاد. اصل ماجرا این است که خود نویسنده باید پژوهشگر باشد، به اهمیت موضوع پی ببرد و از دریچه دو عامل درجه تأثیرگذاری تاریخی و قابلیت دراماتیک، سراغ موضوع برود و اگر چنین رویکردی در درون نویسنده ای ایجاد شد و اگر توان لازم را برای ایجاد محصول داشته باشد و اگر تبلیغ و ارائه هوشمندانه و حرفه ای برای محصول انجام گردد، خواهید دید که تا چه حد از این فرازی که واجد خصوصیات ارزشمند است، در جهت فراوری رمان کودک و نوجوان بهره خواهیم برد و به واسطه ارائه درست این فراز در قالب مطلوبمان، خواهیم توانست به همان تعالی اجتماعی و گسترش و زایش روح کنجکاوی پرسشگری و جست وجو در بچه ها و نوجوانان خود دست پیدا کنیم. بچه ها و نوجوانانی که افراد بالغ و مؤثر در پیشرفت این جامعه خواهند بود.
شرفی خبوشان در ادامه به آثارش در این زمینه اشاره نمود و گفت: من در سه اثر از آثاری که نوشته ام به این فراز پرداخته ام؛ دو اثر در حیطه رمان کودک و نوجوان و دیگری در حیطه عظیمسال. یحیی و یاکریم و موهای تو خانه ماهی هاست دو اثری است که موضوعشان این فراز مهم تاریخ معاصر است. در رمان عظیمسال روایت دلخواه پسری شبیه سمیر فصلی است که کاملاً وقف این فراز شده است و به طور دقیقی بار دراماتیک مقدمات واقعه پانزده خرداد را برجسته نموده است.
خالق بی کتابی درباره این آثار شرح داد: در رمان یحیی و یاکریم نوجوانی در زمانه ما می خواهد به روح پرسشگری و کنجکاوی خود درمورد این فراز تاریخی بپردازد. خود شخصیت، جست وجوگری است که سعی می نماید از ماجرایی که چهاردهه پیش از او رخ داده است سردربیاورد. در رمان موهای تو خانه ماهی هاست شخصیت نوجوان رمان این بار، خودش درگیر ماجراست. خودش جزئی از مردمی است که در واقعه مشارکت داشته اند. راهی را می رود تا به مقصدی برسد. خواسته ای در او شکل می گیرد و موانعی پیش راه اوست و می بایست که با موانع بجنگند تا آنچه را که می خواهد به دست بیاورد. این میان کسانی هستند که او را یاروی می نمایند و کسانی هم هستند که مانع او می شوند؛ هم با موانع طبیعی روبه روست هم انسانی و هم با درون خود در جدال است؛ هر سه موانع را پیش رو دارد و این طرز روایت بار دراماتیک داستان را به شدت بالابرده است.
به گفته این نویسنده، گرچه این اثر برگزیده نخست داستان انقلاب شد و تا به حال توسط چند ناشر شش بار تجدید چاپ شده است، اما این کافی نیست. چون تنها شش هزار جلد از آن منتشر شده است و تنها شش هزار نفر از نوجوانان ما در طول این سال ها این اثر را خوانده اند، یا فرصت و موقعیت روبه رو شدن با این اثر را یافته اند؛ این یعنی هیچ. در بخش تبلیغات حرفه ای و درست و کارآمد و تبدیل این اثر به قالب های دیگر نمایشی کاری صورت نگرفته است. پیشنهادهای برای تبدیل این اثر به یک فیلم سینایی و انیمیشن بوده است، امّا پیشنهادها چنان جدی نبوده اند که به محصولی منجر گردد. پیگیری و هدفمندی و تدارک برنامه های حرفه ای روی آثار فراوریی هنری در کشور ما بسیار ضعیف است. ما احتیاجمندیم در بخش هایی که ساز و کار وجودی اشان کار درحیطه فرهنگی جامعه تعریف شده است، شاهد عمق اندیشه و پیگیری و برنامه ریزی و عمل کارا و بایسته و دنباله دار و دلسوزانه باشیم.
شرفی خبوشان با اشاره به اینکه سازمان ها و نهادهای فرهنگی و آموزشی باید بیشتر از گذشته ضرورت شناسایی این فرازهای تاریخی و تبدیل آن به محصول های بایسته و ارزشمند هنری و آنگاه عرضه درست و هدفمند و مشتاقانه آن را درک نمایند و با ایمان به اینکه نتیجه کارشان تعالی اجتماعی در زمینه های کلان خواهد بود، به این کار دست یازند، نه از سر اینکه بدان به یک کار مناسبتی نگاه نمایند و فقط به پرکردن گزارش بپردازند، گفت: ما احتیاجمند رسیدن به نتیجه ایم. باید تأثیرگذاری یک عمل فرهنگی را در سطح جامعه به عینه بتوان دید و آن را احساس کرد. شما چقدر تأثیرگذاری این فراز مهم تاریخی را در وجود و اطوار و خلق و خو و منش نوجوانان ما دیده اید و احساس نموده اید؟ چه تعداد از نوجوانان ما غیر از چند برگی که در کتاب تاریخ به عنوان تکلیف و ماده درسی با این فراز روبه رو می شوند، اطلاعات دیگری از آن دارند و با آن به عنوان یک موقعیت ارزشمند قابل توجه و تهییج نماینده حس کنجکاوی و برانگیزنده تخیل و شور حرکت و تغییر و تحول درونی روبه رو شده اند؟
زنگ هشدار کم کاری ما مدت هاست که نواخته شده است
وی اهمیت دادن به محصولات برآمده از فرازهای تاریخی را احتیاجِ ما دانست و گفت: ما چاره ای نداریم جز اینکه تاریخ را برای کودک و نوجوان جذاب کنیم. نجات ما از معضلات فرهنگی، نجات بچه ها و نوجوانان ما از هجمه فضای مجازی، راهش همین است. این یک اراده ملی می طلبد. زنگ هشدار کم کاری ما مدت هاست که نواخته شده است. ما کودک و نوجوانمان را چنان که باید و شاید تجهیز ننموده ایم. باید به او بنیه بدهیم، شعف و اشتیاق و میلش را برای خواندن تاریخ برانگیزیم و مهربانانه دستش را بگیریم و از بازی هایی که دیگران برای او تدارک دیده اند نجاتش دهیم و شرایط را آن طور فراهم کنیم که به دلخواه خود در بازی های جذاب و هدفمند و انسان ساز و آموزنده ای شرکت کند که تاریخ و ادبیات داستانی و هر محصول دیگری به واسطه این فرازهای تاریخی برای او تدارک دیده اند.
شرفی خبوشان یادآور شد: بچه ها و نوجوانان جذابیت می خواهند، سرگرمی می خواهند و ما چاره ای نداریم جز اینکه اختیار سرگرم کردن و نشاط و شادمانی آن ها را به دست خودمان بگیریم. اگر دیگران این کار را بهتر انجام دهند، مقصر کودک و نوجوان ما نیست، بدون تردید سمت آن ها خواهد رفت. کودک و نوجوان با کسی تعارف ندارد، ملاحظه نمی نماید، ویژگی سنی او محافظه کاری نمی شناسد. محصولات ما اگر راضی اش ننمایند، آن ها را پس می زند و از آن ها استقبال نخواهد کرد.
منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران