جذب مخاطب برای سریال، قدرت تشخیص بالا می خواهد - تور روسیه ارزان

این در حالی است که بعضا سریال هایی ساخته می شود که چنگی به دل نزده و با دیدن چند قسمت آن معلوم می شود این سریال هم مانند سریال های اخیر جذابیت چندانی برای مخاطب خود ندارد. این در حالی است که یک زمانی آن هم نه چندان دور این سوال برایمان پیش می آمد که سال جاری در ایام عید یا شب های ماه مبارک رمضان قرار است جعبه جادو از دل خود چه سریال دیدنی ای را به مخاطب نشان دهد؟ برای آن که به چند و چون و آنالیز این موضوع بپردازیم با حامد عنقا، نویسنده، کارگردان و تهیه نماینده ای که تجربه ساخت سریال های گوناگونی همچون نردبام آسمان، تنهایی لیلا، پدر و... را در کارنامه خود دارد به گفت و گو پرداخته ایم که در ادامه می خوانید. بدیهی است نظرات انتقادی این گفت و گو در راستای جامعیت پرونده ویژه قاب کوچک منتشر می شود و صرفا مواضع مصاحبه شونده محترم است. قاب کوچک در شماره های آینده سایر ابعاد موضوع را در گفت و گو با مدیران و فعالان عرصه رسانه آنالیز خواهد نمود.

با توجه به تجربه شما در فراوری و ساخت سریال های گوناگون چقدر نقش مدیران، تهیه نماینده ها، کارگردان ها، نویسنده ها، بازیگرها و... را در فراوری یک اثر پیروز تاثیرگذار می بینید؟

قاعدتا تمامی این عوامل با توجه به جایگاهی که دارند تاثیر خود را خواهند داشت. اما عده ای بر این تصورند که عنصر تاثیرگذار در کیفیت و توفیق آثار مدیران هستند. به طوری که تصور بر این است که سرمایه های سازمان، مدیران آنند. اما این تعبیر کاملا اشتباه بوده و سرمایه همواره برنامه سازهای آنها بوده اند. یعنی این کارگردان ها، نویسنده ها، تهیه نماینده ها و... هستند که به عنوان سرمایه باید شناخته شوند. وقتی این سوءتفاهم پیش می آید نتیجه اش می شود بعضی کارهایی که در سال های اخیر شاهد آن هستیم. سوءتفاهم هم از اینجایی آغاز می شود که بعضی مدیران احساس می نمایند قدرت تشخیص کافی هم نسبت به مفهوم و هم نسبت به شکل اجرا و دیگر موارد دارند. برای همین هم باز دچار سوء تفاهم های دیگر می شوند و این سیکل ادامه پیدا می نماید. به ویژه در روزگاری که فضای رقابت وسیع شده و سریال ساز بسترهای دیگری نیز دارد که می تواند بر روی آنها هم حساب ویژه باز کند.

یعنی معتقدید در چنین فضایی که عنصر تاثیرگذار مدیران هستند و شرایط امروز تابع تصمیمات گذشته این افراد بوده؟

تا حدودی بله، گاهی تصمیمات شخصی را هم اعمال می نمایند. چون در گذشته به این صورت بود که مثلا نویسنده، کارگردان، تهیه نماینده و... بر اساس افق رسانه و اهداف سالانه یا سیاست کلی حاکم، فکر می کردند چه اثری بسازند و چه خلاقیتی به کار بگیرند که این موارد هم در آنها به بهترین شکل ممکن گنجانده شود. موضوعات و ایده هایی که در ذهن داشتند را آنالیز نموده و سپس به با مدیران تعامل ایجاد می کردند.

در حال حاضر تقریبا می شود گفت دیگر این طور نیست. هم اکنون شوراهای متعددی وجود دارند که حتی با یکدیگر در تضاد هستند و برای همین هم در بیشتر مواقع با هم توافق ندارند. در صورتی که شکل و شیوه در سال های قبل به گونه ای پیش می رفت که آزمون و خطاها، سریال سازها و سایر مدیران و عوامل دیگر را به جایی رسانده بود که خطاها کمتر می شد. برای همین به مرور آثار خوب بهتر می شد. اما به دلیل تغییرات پیش آمده راستا طی شده را باید دوباره رفت تا این ساختار در این سیستم بتواند به یک نتیجه درست برسد. بنابراین نتیجه نیز آنی می شود که در حال حاضر شاهد آن هستیم. این موضوع هم به این خاطر است که از تجربه های خوب قدیمی استفاده نمی شود که خود باعث ایجاد یک معضل شده. اما منظور من این نیست مدیری که 10 سال از بازنشستگی اش گذشته همچنان سر کار باشد؛ اما وقتی چرخه استفاده از تجربه ها به کار گرفته شود آن وقت است که می توانند با یاری این تجربیات به این نتیجه برسند چطور سریالی بسازند که مخاطب امروز آن را بپسندد.

چرا بعضی سریال هایی که ساخته می شوند مانند گذشته موجی در بیننده ها به وجود نمی آورند اما بعضی سریال های دیگر تلویزیون همچنان موج سازند؟

این نکته را مدنظر داشته باشید هیچ کس، هیچ تهیه نماینده، نویسنده، مدیر، کارگردان و در کل هیچ یک از عوامل دخیل در سریال سازی نمی خواهد سریال بدی بسازد. این که چرا سریالی که ساخته می شود سریال خوبی از آب در نمی آید و موجی به وجود نمی آورد حالا نه آن موجی که خیابان ها را 10 شب خلوت کند، موجی که بتواند موضوع گفت و گوی آدم ها باشد و برآیند اجتماعی پیدا کند؛ دلیل آن این است که گاهی قدرت شناخت کافی نسبت به موضوع وجود ندارد. تصور حتی بر این بوده اگر این سریال پخش شود بسیاری از مردم را با خود درگیر نموده و مانند بمب می ترکد. که این موضوع به همان قدرت تشخیص درست برمی شود. چرا؟ چون گاهی از تجربه های قبلی استفاده نمی شود و می رسیم به جواب های دم دستی و تکراری که مشکل فیلمنامه، کارگردان، قصه و... است. اما این طور نیست. ما در حال حاضر مشکل درک فیلمنامه داریم. مشکل قدرت تشخیص درست کارگردان مناسب برای سریال مناسب داریم. هنوز هم قدرت تشخیص این که تهیه نماینده دقیقا در یک پروژه چه کاره است را نداریم و همچنان تصور این است تهیه نماینده کسی است که در جلسات برآورد قیمت حضور دارد و دنبال چک و کارهای اقتصادی است! پس در حال حاضر شاهد پروژه هایی هستیم که ابتدا کارگردان تعیین می شود بعد تازه فیلمنامه نوشته می شود و دست آخر می گویند حالا تهیه نماینده چه کسی باشد!

در این مدت کوشش هایی برای معرفی چهره های تازه شده اما با پدیده نوظهوری روبرو نشده ایم. این موضوع به چه علت هایی برمی شود؟

برای آن که آن از تهیه نماینده و کارگردانی که قدرت تشخیص این را دارد که چطور بتواند از یک فرد، چهره ای تازه خلق کند استفاده نمی شود. به نظر من یا باید به آنچه مدیر می گوید و دیکته می نماید عمل کرد یا اصلا کار نکرد. دیگر حد وسطی در میان نیست. اما کارگردان های پیروزی بوده اند که با وجود داشتن کارنامه ای قابل قبول در حال حاضر سریال هایی می سازند که به هیچ عنوان قابل قبول نبوده و نمی توان این میزان از پس رفت را از یک کارگردان شناخته شده پذیرفت. کارگردان وقتی کاری را می سازد عوامل دیگری مثل مکان و زمان و سایر موارد دیگر هم در دیده شدن آنها اثر می گذارد. برای همین ممکن است این کارگردان مطرح به دلیل عوامل دیگر به جز توانایی هایش در شرایطی سریال بسازد که مخاطب آن را دوست نداشته و از آن استقبال نکند و برعکس. شاید آن موقع میزان علم، دانش، ادراک و نگاه امروزی که در مخاطب وجود دارد وجود نداشته و حالا که مخاطب دارای این ادراک عمیق تر شده دیگر آثار این کارگردان دیدنی نباشد. کما این که اگر الان بعضی از سریال های پیروز گذشته دیده شود خواهید دید آنقدرها هم دیدنی نبوده که آن موقع با چنان بازخوردی روبرو شده بودند.

در هر صورت تمام اثرهای ساخته شده حتما نباید برای طول تاریخ اثرگذار و ماندگار باشند. آثاری که در همان زمانه خودشان هم خوب باشند کفایت می نمایند. اما ما در زمانه ای قرار داریم که همان سریال های ساخته شده نیز مخاطب های امروز دوران خودشان هم را با خود درگیر نمی نماید. این در حالیست که حداقل در گذشته مخاطب های شان درگیر می شدند.

چرا آن موقع خوب بوده؟ برای آن که نویسنده، تهیه نماینده، کارگردان، مدیر و... سعی می کردند آن چیزی که جامعه آن موقع می طلبیده را تهیه نمایند و بهترین کارشان را انجام دهند. در حال حاضر یکی از این عوامل عقب هستند. وقتی نویسنده یا کارگردان یا تهیه نماینده عقب باشد ممکن است نتیجه یک کارشان بد از آب درآید و اشتباهاتی داشته باشد، اما وقتی چند کار پشت سر هم اشتباه باشد آن وقت است که نشان می دهد چه کسی عقب است. همین موضوع موجب می شود افراد با تجربه و کاربلد عقب بنشینند.

افراد تازه کاری که وارد این حوزه می شوند چه شرایطی دارند؟ به نظر شما در این حوزه نسبت به گذشته چه تغییراتی اتفاق افتاده؟

در گذشته فردی که می خواست سریالی بسازد از خودش عقبه ای نشان می داد و آن وقت مدیر احساس می کرد استعداد دارد. مثلا دستیار کارگردانی که توانایی سریال سازی در او دیده شود موقعیتی به او می دهند تا بتواند سریالی را به صورت مستقل بسازد. از این دست اتفاقات هم کم نیفتاده و کارگردان های بزرگی هم از میان آنها رشد و نمو یافتند. کارگردان های جوان و پیروز از این دست داشته ایم. یک کارگردان جوانی هم وجود دارد که بر حسب تصادف گذرش به صدا و سیما افتاده و حالا هوای سریال سازی نیز به سرش زده است در صورتی که اصلا تجربه حضور در پشت صحنه هیچ سریالی را نداشته است. الان بعضا سریال هایی ساخته می شود که هیچ کدام از عوامل آن شناخته شده نیستند و رزومه خاصی هم در کارنامه شان وجود ندارد. این کار که پشت آن تجربه ای وجود ندارد و افراد با تجربه ای نیز در آن دخیل نیستند تا مشورتی هم در این میان بدهند چطور می تواند پیروز شود؟ سریال سازی با فیلمسازی خیلی فرق می نماید. ممکن است در یک فیلم سینمایی این اتفاق رخ دهد اما سریال ساختن دنیای متفاوتی در مقایسه با فیلم سینمایی دارد. در سریالی که هیچ فرد باتجربه و شناخته شده ای وجود نداشته باشد کار پیروزی در نخواهد آمد؛ مگر آن که استثنا پیش آید که تا به حال پیش نیامده است.

ظرفیت تلویزیون با هیچ پلتفرمی قابل مقایسه نیست!

از حامد عنقا در خصوص مهاجرت سریال سازان به پلتفرم های دیگر سوال کردیم و بعد بحثمان به تغییر و تحول در ساختار سریال سازی تلویزیون رسید. عنقا که خودش تجربه کار در VOD ها را دارد و تلویزیون را هم به خوبی می شناسد نظرات جالبی در این حوزه داشت. البته او برای بهبود شرایط راه حل نه چندان کوتاه مدتی هم ارائه کرد.

چرا فیلم سازان مطرح به سمت شبکه نمایش خانگی گرایش پیدا کردند؟

وقتی سریال ساز مطرحی کاری می سازد که مدیران به آن علاقه ندارند خب آن فیلمساز که کارش را متوقف نمی نماید؛ کارش را در بستری به نمایش درمی آورد که آن را دوست داشته باشند. یک روزی مدیران رسانه دنبال این بودند فلان کارگردان سینما که کارش پیروز شده و می فروشد، او را برای ساخت سریال جذب نمایند. اما الان این طور نیست!

در این زمانه ای که درگاه های بسیاری مانند فضای مجازی، شبکه های خانگی، ماهواره و... وجود دارد که با محتواهای فراوری شده و در حال فراوریشان کوشش می نمایند از یکدیگر سبقت گرفته و مخاطب های بیشتری را به سمت خودشان جذب نمایند، تلویزیون برای این موضوع چه کار باید کند؟

دو کار می شود کرد. یکی این که فقط امید داد که درست می شود بدون آن که ایده و کوششی صورت گیرد. دیگر این که در کنار امید برای بهبود کوشش کرد. آیا می دانید چه کسانی هر دوی این کارها را با هم انجام می دهند؟ آن کسی که به قول معروف ریشش گروی کار است یا عاشق آن است. دیگر آن دوره ای که بگوییم هیچ کدام را نگاه نکنید فقط من را نگاه کنید گذشته است. در حالی که هنوز صدا و سیما مخاطب هایش قابل مقایسه با درگاه های دیگر نیست اما از این ظرفیت به خوبی استفاده نمی شود. همین فردا صدا و سیما اراده کند می تواند 60 میلیون تماشاگر را پای تلویزیون بنشاند؛ اما تمام کوشش VODها می تواند به 6 میلیون تماشاگر برسد. باید کاری کرد که از این ظرفیت بهتر و بیشتر استفاده شود. کار ساده ای نیست و هر قدر بیشتر زمان بگذرد سخت تر خواهد شد. به طوری که اگر همین امروز به این اراده و تصمیم به ویژه در حوزه نمایشی و ساخت سریال برسند حداقل به دو سه سال زمان بابت اجرایی شدن آن احتیاج است تا بتوان نخستین آثار را در ساختار جدید به پخش رساند.

آزاده باقری - روزنامه نگار / ضمیمه قاب کوچک روزنامه خبرنگاران