ماجرای غضب امیرکبیر به کاتبی که لباس فاخر نپوشید - تور روسیه ارزان

از فروشگاه خورشید دیدن فرمایید و کلی مقاله و خبر جالب مطالعه نمایید.

ناصرالدین شاه به امیرکبیر دستور داده بود تا صبح زود به دیدنش برود. امیرکبیر زمانی به محل ملاقات رسید که شاه با لباس راحتی در باغ قدم می زد. امیرکبیر به محض دیدن شاه در آن لباس قصد خروج کرد. شاه او را فراخواند و علت را پرسید. او پاسخ داد که آمده اعلی حضرت را ببیند. شاه با شنیدن این صحبت با تندی و خشم از او پرسید پس من کیستم؟ او گفت: اکنون شما شاه نیستید.

شاه باید تاج بر سر بگذارد. حمایل ببندد، ردای سلطنتی بپوشد، شمشیر بر کمر بسته دارد و با عظمت بسیار جلوه شود. می گویند پس از این اتفاق، شاه دیگر با آن هیأت حاضر نشد، دیگر نه کسی او را آنچنان که آن روز بود، دید و نه سخنی دراین باره شنیده شد.

این روایت به جامانده از زمان قاجار، یکی از روایت هایی است که از اهمیت لباس، میان ایرانی ها می گوید. پوشاکی که حالا بعد از گذشت یک قرن، تحولات بسیاری تجربه نموده و البته تاریخچه ای طولانی دارد. تاریخچه ای که در دلش پارچه، نخ، بزاز، خیاط و مشتری را جای داده است.

خیاطان، فراموش شدگان دوره های مختلف

امیرکبیر به کاتبان و مولفان دستور داده بود همواره با لباس فاخر حاضر شوند و روی لباس خود جبه بپوشند. یک بار که در فضای سبز خارج از شهر قدم می زد کاتبی را دید که بدون جبه قدم می زند. آن شخص تصورش را نمی کرد نخست وزیر را آنجا ببیند.

امیرکبیر پرسید چرا جبه نپوشیده ای؟ او خطای بزرگ تری مرتکب شد و پاسخ داد اینجا بیابان است. امیرکبیر گفت: مگر تو انسان نیستی که به خود احترام نمی گذاری؟ حال که تو حرمت خویش نگه نمی داری ما هم فراتر می رویم و به تو احترام نمی گذاریم. بعد هم دستور داد کلاهی بر سر او بگذارند. او مغضوب و تا مدت ها از پوشیدن لباس فاخر منع شد.

لباس در دوران قاجار اهمیت زیادی داشت. این را سهیلا شهشهانی، پژوهشگری می گوید که نویسنده کتاب پوشاک دوران قاجار است و سال ها روی لباس مردمان آن دوره کار نموده است: اکثر زندگینامه ها نشان می دهد خیاطان کار را از کودکی یعنی هفت تا دوازده سالگی شروع کردند و این موجب شده از ریزه کاری های حرفه آشنا شوند. لباس در فرهنگ ایرانی از قدیم الایام نشان آدمیت است. لباس هویت ساز است و ضروری است از دوره قاجار صحبت کنیم.

او می گوید ناپلئون سوم به ناصرالدین شاه توصیه کرد توازن میان نوگرایی و سنت را حفظ کند و مانند عثمانی ها مقلد اروپا نشوند. او به شاه گفت: عثمانی ها با کنار گذاشتن لباس خود و پذیرفتن لباس اروپا نه تنها در چشم مردم خود خوار شدند، بلکه حیثیت خود در اروپا را هم از دست دادند و ندانستند که پیمودن راه تمدن با حفظ شئونات گذشته منافاتی ندارد: ایرانیان به مدل لباس دقت بسیار داشتند. خیاط را وادار می کردند بسیار دقیق کار کند که این امر مورد تأیید خیاطان هم بود.

ماجرای لباس برای افرادی که مسافر ایران می شدند هم جذاب بود. شاردن در سفرنامه اش دراین باره می نویسد: لباس زنان در بسیاری از بخش ها، چون لباس مردان است. تنبان همان طور تا قوزک پا می رسد. زنان با نیم چکمه ای پای خود را می پوشانند. بالاپوش زنان بلندتر است و سر خود را کامل می پوشانند. .

اما در آن فاصله بین لباس مرد و زن معنادار است و ماجرا به فاصله مالی اجتماعی برمی شود. فاصله ای که باید چند و، چون آن را در روابط قدرت جست وجو کرد. شهشهانی که خود لباس سوزن دوزی بر تن نموده از اهمیت مد به عنوان محرکه صنعت پوشاک می گوید و اینکه شاردن در سفرنامه هایش نوشته پوشاک ایرانی در دوره صفویه بسیار ارزان تمام می شده است.

با وجود این کشوری نیست که تجملات در لباسش این قدر زیاد باشد. درست است مردم مدت مدیدی یک لباس را می پوشند، اما از هر لباس چند تایی دارند که عوض می نمایند. در نوروز و جشن عروسی لباس نو می پوشند. آن ها معتقدند هر روز باید لباس شان را عوض نمایند و متشخصان دو روز پشت هم یک قبا را تن نمی نمایند.

در کتاب های گوناگون از سرنوشت صنوف مختلف مطالب فراوانی داریم، از معماران و آشپزان و آهنگران گرفته تا صنوف دیگر، اما مطلب در خصوص خیاطان اندک است که شاید یکی از دلایلش این بود که این شغل بسیار خانگی بود.

شهشهانی دراین باره می گوید: از دوره قاجار صنف خیاطان وجود داشت و ارامنه ازجمله مردمان مورد تأیید در این حرفه بودند، اما فراوری انبوه لباس اغلب درباره لباس های نظامی انجام می شد و همواره در میان سپاهیان تعدادی خیاط و پینه دوز بودند، چون در میدان نبرد لباس ها احتیاج به تعمیر و مرمت داشت.

شهشهانی به اهمیت جاده ابریشم در رفت وآمد لباس ها اشاره می نماید. جاده ای که هنوز هم مهم است و می تواند محل اتصال با دنیای بیرون باشد: راه آینده، راه جاده ابریشم است. ما باید به اصل ارتباط چندهزار ساله خود از راه ابریشم برگردیم.

لباس استتار نیرو های نظامی، ابتکار ایرانیان

مردان شیک پوش حاضر در جمع، اغلب از خیاطان قدیمی اند. هرکدام نشسته به تاریخی نگاه می نمایند که بر آن ها گذشته و روز هایی که مقابل صنعت پوشاک است. برای آن ها که دیگر سوزن نمی زنند و لباس هایی که دیگر دست خیاطان را به خود نمی بیند، این روزگار، روزگار سختی است. روزگار سیطره صنعت. آنها، اما در همه این سال ها برای بخش های مختلف کشور لباس دوختند و البته هیچ کدام هم بر دیگری برایشان ارجحیت داشته.

حالا احمد محیط طباطبایی، پژوهشگر می گوید تنوع فرهنگی بر روی همه پدیده های فرهنگی اثر گذاشته است. از معماری بنا ها بگیرید تا معماری تن آدمی که همان لباس است: ما در سرزمینی زندگی می کنیم که تنوع اقلیمی گسترده دارد و در عین حال مرز های ذاتی و نه قراردادی برای این سرزمین رقم خورده.

مرز ها اینجا با خط کش جدا نشده اند. مرز، فرهنگی و تاریخی است و کوه ها و دریا ها آن را معین نموده. به همین دلیل گاه به ایرانی ها خرده می گیرند که چرا ایران دارای یک لباس تعیین مانند هند و چین و ... نیست؟ افرادی که این ایراد را می گیرند تفاوت ایران با سایر سرزمین ها را نمی دانند. لباس ها در گذر زمان شکل گرفته و پذیرفته شده اند. لباس های بومی هم هیچکدام بر دیگری فزونی ندارند و آن ها هم می دانند این فزونی وجود ندارد .

این لباس ها معرف مردم و شخصیت آن منطقه است؛ بنابراین میان لباس شخصی و ملی تفاوت است. در دوره های مختلف حکومت ها براساس مسائل مالی و سیاسی تغییر لباس می دادند، اما تغییرات اگر اصیل نمی بود از بین می رفت.

او می گوید ایران هیچ وقت در سیستم فرهنگی خودش خام فروش نبود، مگر در صد سال اخیر. یعنی همواره پدیده طبیعی را تبدیل و عرضه کردیم. اگر دامداری می کرد فقط شیر و گوشت را نمی فروخت، بلکه قالی و قالیچه و فرش هم محصول دیگرش است. یا ابریشم هم همین است. این کار در همه صنایع فراوریی ما بوده است.

گروه های صنفی هم در کشور رفتار فرهنگی خاص داشته اند و نقش شان فرهنگی بوده؛ فتوت نامه ها نقش بسیاری از آن ها را نشان می دهند و خیاطان هم از این وضع برخوردار بودند. لباس استتار که برای نیرو های نظامی است ابتکار ایرانیان بوده و نادرشاه برای لشکرکشی به هند به خیاطان می گوید از موی شتر پارچه تهیه شود تا بتوانند استتار نمایند. درحالی که لباس انگلیسی ها و فرانسوی ها رنگ روشن بوده است.

از دوران باستان تاکنون

ماجرای پوشاک در ایران به دوران کهن برمی شود. بهشهری ها حدود 7هزار سال پیش از میلاد نخستین ابزار ریسندگی و بافندگی را داشتند و در قدیمی ترین بخش های شهر باستانی شوش که در خوزستان واقع شده است، سوزن های سوراخ دار پیدا شده است .

آن طور که در این کتاب آمده، پوشاک در ایران کهن اهمیت زیادی داشت و می توان دریافت که مردمان به آراستگی خود بسیار توجه می کردند. این موضوع از این مسأله سرچشمه می گیرد که ایرانیان نخستین مردمانی بودند که شلوار و کت آستین دار بر تن می کردند. حتی یونانیان به دلیل پوشیدن شلوار ایرانیان را به تمسخر می گرفتند.

ایرانیان شلوار هایی نیز تهیه نموده بودند که تنگ و چسبان بود و با استفاده از چرم دوخته شده بود که آن را برای سوارکاری استفاده می کردند. با این حال اسکندر مقدونی، با آنکه به ایران حمله و آن را اشغال نموده بود، لباس ایرانی می پوشید.

این دستاورد ها و نوآوری های دیگری که در دوران های بعدی رخ داد، زبانزدی برای ایران در عرصه پوشاک شد. نقش زدن بر روی لباس هم از زمان های گذشته در ایران اهمیت داشت. با نگاهی بر تابوت اسکندر می توان دریافت که ایرانیان شلوار هایی با پارچه های بسیار زیبا و طرحدار بر تن دارند.

گلدوزی هنری بود که در دوران صفویه به اوج شکوفایی رسید و حتی هنرمندانی از روم شرقی را نیز شیفته خود ساخته بود. ماجرا در دهه ها و سده های بعدی هم همین طور بود، لباس جایگاهش را در میان مردم حفظ کرد و توانست به عنوان گواهی برای تاریخ نویسان بدل شود .

لباس؛ عامل فقر، نابرابری و خشونت در دنیای مدرن

نعمت الله فاضلی- جامعه شناس| اگر بخواهیم دوره های مختلف پوشاک ایرانی را آنالیز کنیم، باید بگوییم که در دوره معاصر لباس تبدیل به پرسشی همگانی شده است. در دوره پیشامعاصر لباس پرسش و مناقشه نبود. افراد با توجه به ساختار فرهنگی شان لباس را تهیه و استفاده می کردند.

لباس برایشان عنصری عادی و روزمره بود. مردم در شهرها، روستا ها و حتی عشایر به صورت خودآگاه یا ناخوداگاه درگیر فرم لباس و رنگ و ... نبودند و نمی پرسیدند این لباس از کجا آمده.

اما در دوره معاصر اتفاق دیگری افتاد. ما در این دوره شاهد این بودیم که پوشش از دل تحولات اقصادی و اجتماعی برآمد و مورد پرسش نهاده شد و این پرسش از ساحت وجودی ما نشأت گرفت. در دنیای معاصر مردم دیگر لباس نمی پوشند.

ما در جایی از کتاب صنعت پوشاک ایران (از هامبار سوم تا هاکوپیان) و به نقل از خود آقای هاکوپیان می خوانیم که آقای گلپایگانی، از خوانندگان قدیم به کسی می گفته که برایش هفته ای یک دست کت و شلوار می دوخته. باید بگویم عوض کردن هفته ای یک دست لباس مجال زیستن با لباس را به فرد نمی دهد.

آن لباس حافظه او نمی شود، چون در تن او نمی ماند. او به وسیله این لباس کار دیگر می نماید و دیگر تن پوش فرد نیست. اما باید بدانیم امروز دیگر فقط گلپایگانی نیست که درگیر این مواجهه با لباس است و این وضع به همه افراد سرایت نموده است.

ما در لباس هایمان راحت نیستیم. مسأله و سایز اندازه نیست یا مد روز بودنش، بلکه دایم از لباس خود می پرسیم. لباس از ناخودآگاه به خودآگاه آورده شده. امروز لباس با ساحت قدرت درآمیخته و از مشروطه به بعد لباس امری طبقاتی شده است. قبلا هم شاهان و .. لباس خاص داشتند، ولی قشر کوچکی بودند و از زمانی که کشور وارد دوران مدرنش شد، رضاشاه با سیاست فرهنگی خودش لباس را با سیاست همگانی درگیر جامعه کرد.

لباس شهری و کلانشهری داشتن بر خیاطی و صنعت پوشاک و ارکان بازار هم تأثیر گذاشت و پس از آن ما به وسیله لباس هایمان با کلانشهر ها انس گرفتیم. حالا شاهد این واقعیت هستیم که نظم جامعه جدید نظم مبتنی بر پوشش است. هیچگاه در تاریخ آنچه در زندگی روزمره آدم ها را به هم معرفی می کرد لباس ها نبود، اما در زندگی فعلی افراد با لباس شناخته می شوند. جایی از آقای هاکوپیان می پرسند آیا مشتریان شما بر کیفیت خیاطی اثر می گذارند و ایشان می گویند این تأثیر بسیار جدی است.

اینجاست که لباس فراتر از قیمت و کیفیت نقش ایفا می نماید و ما امروز به معنای واقعی کلمه درگیر لباس هستیم. دلیل این اتفاق هم نه صرفا به خاطر زندگی شهری و تقسیم کار و حکومت، بلکه به این خاطر است که بدن آدمی دیگر آن بدنی نیست که در طول تاریح بوده. ترتیب لباس ها فقط ما را زیبا نمی نمایند، بلکه ما را درگیر بحران زندگی روزمره می نمایند.

در سال های اخیر جسمانی شدن فرهنگ باعث شده تا لباس معنایی پیچیده و حتی آزاردهنده داشته باشد. لباس تبدیل به بحران وجودی شده و به همین دلیل کمد های پر از لباس در موقعیتی که فقر داریم و مصرفی شدن جامعه زمانی که بحران محیط زیست حاکم است عاملی است که لباس خودش را مانند پتکی ویرانگر به بدن ها تحمیل می نماید.

لباس عامل فقر و نابرابری و خشونت و تضاد شده است. وضع لباس در دنیای معاصر آن قدر بحرانی است که دیگر ارزش ستایش ندارد و ما بدل به خادمان لباس شده ایم. درحالی که قرار نبود لباس نماد نابرابری باشد. لباس قرار بود به ما آسایش دهد، ولی در جامعه شهری فعلی این را نمی بینیم و این دلیلی است که باید در پرسش از پوشش جدی گرفت و به آن فراتر از صنف خیاطان و دست اندرکارانش نظر کرد.