نگاهی به ابعاد و زمینه های تعاملات نظامی چین و کشورهای آسیای مرکزی - تور روسیه ارزان

با تور چین سفری فراموش نشدنی را تجربه کنید.

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، پایگاه آمریکایی دیپلمات در تحلیلی به قلم تائو سوزیان، یکی از پژوهشگران مطالعات چین در آسیای مرکزی در آموزشگاه سازمان امنیت و همکاری اروپا در بیشکک به آنالیز تعاملات فنی و نظامی چین و کشورهای آسیای مرکزی و ورود چین به بازار تسلیحات این منطقه پرداخته است. این یادداشت را در ادامه می خوانید.

حضور نظامی چین در آسیا اغلب به عنوان کوششی برای بر هم زدن موازنه موجود با ایالات متحده، هند و یا دیگر قدرت های منطقه تلقی می گردد. اما طی ده های اخیر، قوای نظامی چین بر مبنای قدرت تکنولوژیک این کشور بنا نشده است. با این حال از زمان به قدرت رسیدن شی جین پینگ در چین، این کشور اصلاحات نظامی متعددی را صورت داده که شامل اعطای مجوز به شرکت های غیرنظامی برای سرمایه گذاری و مدرنیزه کردن صنایع و تکنولوژی های نظامی، می گردد. در کنار استراتژی کلان ملی برای ایجاد یک جامعه مبتنی بر تکنولوژی های پیشرفته، فناوری صنایع نظامی چین نیز در حال تبدیل شدن به یکی از قدرت های پیش تاز دنیا، به ویژه در حوزه مخابرات نظامی، می باشد.

یکی از مناطقی که ویژگی های برجسته این توسعه در آن بسیار نمایان است، آسیای مرکزی می باشد؛ منطقه ای که حیاط خلوت روسیه محسوب شده، اما منافع امنیتی چین به طرز فزاینده ای در آن در حال رشد است. از این منظر، آسیای مرکزی موجب بروز یک دیدگاه انتقادی در مورد توسعه حضور نظامی پکن شده است.

در حالی که صنایع نظامی چین به طرز محسوسی رشد نموده اند، روسیه کوشش اندکی برای اعمال نوآوری و ابتکارات جدید در صنایع نظامی خود صورت داده است. دستیابی به حوزه های فراوری قطعات نظامی که دیگر در روسیه وجود خارجی ندارند، موجب شده تا چین دست بالاتر را در فراوری تسلیحات سنتی و نیز دستگاه های مخابراتی مدرن با کابرد نظامی در اختیار داشته باشد. در سال 2015، 186 گونه از تجهیزات نظامی روسی احتیاج به قطعاتی داشتند که در اوکراین فراوری می شدند. مهم تر از همه این موارد، بدهی های بسیار زیاد صنایع نظامی روسیه تنها موجب محبوبیت و جذابیت بیشتر تسلیحات ارزان تر چینی به عنوان یک آلترناتیو مقرون به صرفه می شوند.

از سال 1999، ارتش آزادی بخش چین دیگر نظارتی بر شرکت های فراوری تسلیحات نظامی ندارد. این اقدام به عنوان بخشی از برنامه مقابله با فساد در دستگاه های نظامی این کشور صورت گرفت. شورای دولتی چین در نتیجه این تصمیم می تواند روینمودهای برآمده از حزب را به صورت مستقیم بر حوزه تحقیقات، فراوری و فرش تجهیزات نظامی اعمال کند. فروش تسلیحات چینی به آسیای مرکزی را نیز می توان به عنوان یک تصمیم حساب شده و سنجیده حزب کمونیست برای تقویت صندلی استراتژیک چین در منطقه و نیز موازنه با نفوذ روسیه در این منطقه در نظر گرفت.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، آسیای مرکزی یکی از مراکز عمده واردکننده تکنولوژی نظامی چین بوده است. در سال 1998 چین 40 اژدر اشکوال را به قزاقستان فروخت. امروز دیگر فراوریکنندگان صنایع نظامی چینی احتیاجهای تسلیحاتی منطقه را با تجهیزات ارزان قیمت، رفع نموده اند.

با این حال باید اشاره داشت که به هر ترتیب تسلیحات چینی همراه با ویژگی ها و خصوصیات چینی وارد این منطقه نمی شوند. تسلیحات مدرن نظامی پکن که مبتنی بر مبانی تکنولوژیک اتحاد جماهیر شوروی هستند، برای کشورهای آسیای مرکزی که تسلیحات زیادی از شوروی به ارث برده اند، جذاب می باشد. بسیاری از این تسلیحات به صورت سازگار با استانداردهای شوروی سابق طراحی شده اند که از جمله آن ها می توان به مدل های تانک VT-4 و VN17 که توسط شرکت چینی نورینکو فراوری شده اند، اشاره نمود.

در سپتامبر 2018، قزاقستان قراردادی برای خرید هواپیمای نظامی Y-8، به عنوان یک نسخه کپی از مدل روسی آنتونوف-12 از شرکت چینی CATIC به امضا رساند. در ژانویه 2018 نیز ترکمنستان موشک های دوش پرتاب QW-2 ونگارد را که مشابه نسخه 9K38 ایگلای روسیه هستند از شرکت CASIC خرید. در مارس 2016 نیز در یک تمرین نظامی در ترکمنستان معین شد این کشور سامانه های دفاع هوایی و پدافندی HQ-9 را که نسخه مشابه اس-300 روسی هستند از شرکت CPMIEC چین خریداری نموده است. این سامانه پدافندی پیش از این در ازبکستان نیز دیده شده بود.

نکته جالب توجه دیگر آن است که بسیاری از تسلیحات چینی صادر شده به آسیای مرکزی در قالب یاری های دولتی اعطا شده است. این یاری ها به ارتش های خارجی پشت درب های بسته اجرا شده و بر خلاف قواعد تصویب شده در سال 2002 چین در زمینه صادرات تسلیحات نظامی است.

پیش از این نیز در اکتبر سال 2010 تجهیزاتی به ارزش بیش از 600 هزار دلار به پلیس تاجیکستان اعطا شده بود. یاری دیگر چین به پلیس تاجیکستان و قرقیزستان در ژانویه 2014 صورت گرفت. به همین دلیل، شرکت صادرات و واردات جینگ آن چین، که یکی از شرکت های پیش رو در صنایع و تجهیزات پلیس به شمار می رود، یک ساختمان جدید به منظور مقابله با قاچاق مواد مخدر در مارس 2016 در کولاب، یکی از شهرهای مهمِ جنوب تاجیکستان و در مجاورت مرزهای افغانستان ساخت. در دسامبر 2018 نیز در جریان یک معامله محرمانه، تاجیکستان خودروهای زرهی گشت زنی مدل VP11 خود را که توسط شرکت چینی نورینکو ساخته شده اند، به معرض نمایش گذاشت.

افزایش محسوس حضور نظامی چین در آسیای مرکزی نشان گر بر هم خوردن تقسیم کار سنتی چین و روسیه در حوزه اقتصادی و نظامی در آسیای مرکزی است. روسیه اغلب به عنوان تضمین کننده اصلی امنیت منطقه پنداشته می شد، در حالی که چین یک نقش حساس اقتصادی را ایفا می کرد. اکنون اگرچه روسیه چراغ سبز خود را تلویحا نشان داده است، فراوریکنندگان تسلیحات چینی در حال برنامه ریزی برای ثمرات این حضور در منطقه آسیای مرکزی هستند.

در آسیای مرکزی، وراء از یاری های اقتصادی، منابع گازی نیز اغلب با تسلیحات مبادله می گردد. تحویل سامانه های پدافندی HQ-9 به ازبکستان و ترکمنستان در پی بازپرداخت بخشی از هزینه های گاز طبیعی صادر شده توسط خط لوله انتقال گاز چین- آسیای مرکزی بود. تجهیزات نظامی دیگر نیز که درگیر بدهی های ناشی از وام های پرداخت شده از سوی چیم شده بودند در ژانویه سال 2015 به وسیله مبادله با گاز طبیعی پرداخت شدند.

در دسامبر 2017 صادرات گاز ترکمنستان به چین به طرز قابل توجهی کاهش یافت. در نتیجه، در فوریه 2018 قیمت گاز طبیعی در داخل چین تا 40 درصد افزایش یافت که منجر به بدتر شدن روابط دو کشور گشت. در ژانویه 2019، چین ترکمنستان را در بلک لیست نظامی قرار داد که تمام صادرات تسلیحات به این کشور را متوقف می کرد. ترکیه نیز اخیرا به دلیل فسخ قرارداد خرید سامانه HQ-9 در لیست سیاه قرار گرفته است.

طی سال های اخیر چین تنها راستا صادرات گاز برای ترکمنستان بوده است. چین تامین کننده اصلی منابع اقتصادی خطوط لوله انتقال گاز ترکمنستان و سایر خریداران آن، همچون روسیه و ایران بوده است که بنا بر مسائل ساسی و تحریم ها، با مشکلاتی روبرو شده اند. از سال 2018 ترکمنستان در هراس از آن که تنش های تجاری میان چین و ایالات متحده آمریکا ممکن است منجر به اعمال تحریم هایی علیه چین بگردد، قیمت حامل های انرژی خود را افزایش داده است. این موضوع منجر به افزایش پیچیدگی های مبادلات این کشور با چین گشته. در سال 2019 ترکمنستان صادرات گاز به روسیه را از سر گرفت و از آگوست همین سال نیز مذاکرات در مورد احداث یک خط لوله برای صادرات گاز با اتحادیه اروپا در چارچوب مجمع اقتصادی خزر را شروع نمود.

برای فراوریکنندگان تسلیحات چینی، توسعه صندلی آن ها در آسیای مرکزی یک اقدام ساده و سهل الوصول نیست. برای حفظ این حضور، آن ها می بایست وارد حوزه های غیرنظامی نظیر خطوط لوله نیز بشوند.

نورینکو که یکی از هفت شرکت چینی با تایید دولت این کشور برای صادرات تسلیحات است، نخستین شرکتی بود که لوله و سیلندرهای گاز طبیعی را در سال های 2007 و 2009 با شروع فرایند ساخت و ساز خط لوله چین به آسیای مرکزی، به این کشورها فروخت. اوپراتور میدان نفتی کام در قزاقستان نیز شرکت چینی نورینکو بود که تکنولوژی خود را در ژوئن 2017 برای ساخت بزرگ ترین هسته متمرکز در آسیای مرکزی به شرکت قزاقستانی آتوب (در زمینه فراوری فولاد) منتقل کرد. شرکت پلی تک دیگر شرکت تامین کننده تسلیحات نظامی است که وابسته به بعضی چهره های سیاسی برجسته چین نظیر داماد مائو است، در ژوئن 2017 یک کارخانه لاستیک را در ازبکستان ایجاد کرد که به نظر اقدامی برای جمع آوری اطلاعات در خلال تجارت است.

این در حالی است که طی این سال ها چی با استفاده از گفتمان جدایی طلبی اویغورها در حال توسعه یک بعد نظامی در سازمان همکاری شانگهای بوده است. در مرکز دیدگاه مفهومی چین سه محور شرارت وجود دارد که عبارتند از تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی مذهبی. بزرگ ترین مانور نظامی چین و کشورهای آسیای مرکزی نیز در سال 2014 با موضوع منطقه اویغورنشین سینک یانگ صورت گرفت. ادبیات مشابهی که در گفتمان سازمان همکاری شانگهای مطرح شده، در اعطای یاری های نظامی به کشورهای آسیای مرکزی نیز به کار می رود.

پیش از این در امسال واشنگتن پست در مقاله ای از حضور بالقوه یک پایگاه نظامی چین در تاجیکستان اطلاع داد که ادعا شد طی سه سال گذشته عملیات نظامی در این مناطق صورت می داده است. دولت چین موارد بسیار جزئی درباره چنین پایگاهی گفته است که تنها شامل ساختن چند ساختمان برای مقابله با قاچاق مواد مخدر در مرزهای جنوبی تاجیکستان با افغانستان می گردد. اما افزایش همکاری ها با افغانستان برای توجیه حضور چین در مرزهای افغانستان، و به ویژه در شرق دور، ادامه خواهد یافت.

در حقیقت فروپاشی تقسیم کار هماهنگ چین و روسیه در حوزه نظامی و اقتصادی، رشد منافع اقتصادی چین در آسیای مرکزی در چارچوب کریدور اصلی ابتکار کمربند و جاده، و گفتمان ضد جدایی طلبی اویغوری که از سوی این کشور دنبال می گردد، آسیای مرکزی را به یک پایگاه نظامی خارجی بسیار مهم برای این قدرت نوظهور دنیای تبدیل نموده است.